Ơû thời nầy mấy tiếng tự do, dân chủ cũ như trái đất mà tôi thấy có nhiều cơ quan giáo dục, người ta còn dùng lối giáo dục độc tài mà tôi gọi là lối giáo dục Tập vật như người ta luyện khỉ múa lân. Dĩ nhiên khi manh vuốt ái tình tàn ác cấu xé cõi lòng họ thì chẳng những họ viết những nhựt ký, họ làm thơ mà nhất là họ còn viết những bức thư ngọt vì âu yếm cũng có, chua vì nghi kỵ, đắng vì bội bạc cũng có. Ơû trên có chỗ tôi nói họ mơ mộng.
Pierre Mendousse trong cuốn L'ame de la'dolescent thuật truyện một cậu bé 10 tuổi ở trường Toulouse có lối chơi kinh khiếp. Ta thì trí đoãn hay lạc vào chi tiết mà quên mất định hướng sáng tạo của Đấng toàn trí. Còn tình của bạn trai sâu ở trong lòng hơn là rộng và tỷ mỷ ở mặt ngoài.
Nếu sánh với người nữ thì người nam khi bạn tri kỷ ly trần, khổ buồn lâu năm hơn. Lấy ái tình làm mục đích: Trai gái lớn lên thì phải yêu nhau, kiếm chỗ thanh vắng tỏ tình yêu bằng những việc hôn hít, bằng câu chuyện tâm sự. Còn em trai coi bộ lôi thôi, thay đồ ra ngồi võng, nói qua loa trả lời vừa đủ khi chị dâu hay anh rễ hỏi.
Sự lo nghĩ nầy không phải là sự lo xa của tuổi lão thành mà những ý nghĩ mơ mộng pha trộn niềm hy vọng mênh mông. Mà ái tình căn cứ vào nhan sắc, khi nhan sắc tàn, hay có khuyết điểm chi đó, nó sẽ phai lạc hay chấm dứt. Hồi lúc thơ ấu họ có kể gì đến các đứa bé ở gần họ đâu.
Cha rầy anh, chị, họ phớt qua vấn đề gì đó có ý giấu họ: họ để ý nghe lắm lúc họ hiểu được thâm ý của cha tại sao rầy, tại sao không muốn cho họ biết. Bị nói gát thì nói to tiếng rồi thôi. Nhiều cái éo le thắc mắc mà tuổi trẻ của họ cho là không thể trình bày với ai, họ lồng khuôn trong văn thơ.
Tôi có bàn chuyện với một nam thanh suốt buổi sớm mai về cuộc sống lục bình, ăn đầu đường ngủ xó chợ của em, em hay lộ vẻ buồn đăm chiêu thỉnh thoảng khóc sướt mướt. Bạn trai buổi dậy thì có rất nhiều thứ mâu thuẫn đó. Nhưng phải khôn ngoan: bạn trai nên nhớ ai cũng phải qua mùa bích mộng ấy.
Vừa bước xuống diễn đàn vừa lau mồ hôi tôi gặp một bực trí thức bắt tay tôi. Nếu không ai thẳng thắng khôn ngoan giúp sửa, nó cũng làm cho bạn trai sau nầy trên lãnh vực văn học, kinh tế, chánh trị, quân sự, nghệ thuật ưa tạo ra những chuyện quái lạ chỉ làm hại cho danh tiếng của họ và cho xã hội thôi. Người bạn trai đã bỏ tâm trạng ấu trĩ mà chưa tới tâm trạng lão thành.
Họ đón đường kiếm chuyện nói bá láp. Đàn tình của họ không ngân tế nhị bên ngoài nhiều, điều mà bạn gái rất sở trường. người mẹ mắng con trai khi kẻ nầy yêu người gái xấu, là có con mắt bịt bạc.
Về già thì lòng họ teo héo lại. Con mắt bịt bạc đây phần lớn là tại trực giác chịu ảnh hưởng tình dục. Con chó không sủa lại cắn.
Họ chấp tay sau đích đứng xa xa coi con trẻ rượt bướm. Lắm lúc họ cũng thất vọng vì bị bội bạc kiểu Nã Phá Luân si tình chạy say mê theo Joséphine mà cô nầy không yêu lại để bán quả tim cho chàng Charles. Chạy đến thần lực bằng kinh nghiệm rồi động viên nghị lực để xây dựng cuộc đời theo lý tưởng ở trên tôi trình bày cho bạn.